Mε τον ερχομό της νέας χιλιετίας, σύμφωνα με τις διαπιστώσεις της πλειονότητας της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, ο κόσμος μας πιθανότατα γίνεται θερμότερος.Σύμφωνα με στοιχεία των τελευταίων 150 χρόνων, φαίνεται να έχει σημειωθεί απότομη αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη. Σε πρόσφατες παρατηρήσεις σχετικά με τις τάσεις της θερμοκρασίας συγκαταλέγονται:
Στις δεκαετίες του 1980 και του 1990 καταγράφηκαν τα 10 θερμότερα έτη του 20ου αιώνα και ως εκ τούτου αναδείχθηκαν οι θερμότερες δεκαετίες του 20ου αιώνα.
Ο 20ος αιώνας ήταν συνολικά ο θερμότερος των τελευταίων 600 χρόνων.
Τι είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου και πως προκαλεί την υπερθέρμανση του πλανήτη;
Τα θερμοκήπια λειτουργούν παγιδεύοντας θερμότητα από τον Ήλιο. Οι υαλοπίνακες του θερμοκηπίου επιτρέπουν να μπει το φως αλλά εμποδίζουν τη ζέστη να φύγει. Έτσι θερμαίνεται το θερμοκήπιο, διατηρώντας τα φυτά αρκετά ζεστά ώστε να επιβιώσουν το χειμώνα. Παρόμοια, από την ακτινοβολία που εκπέμπει ο ήλιος, μεγάλο μέρος ανακλάται από τα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας στο διάστημα, ενώ το υπόλοιπο εισέρχεται στην ατμόσφαιρα και φτάνει στην επιφάνεια της Γης. Εκεί ένα μέρος της απορροφάται από το έδαφος και το θερμαίνει, ενώ το υπόλοιπο ανακλάται ως υπέρυθρη ακτινοβολία στο διάστημα. Το διοξείδιο του άνθρακα, όμως, που βρίσκεται στην ατμόσφαιρα και οι υδρατμοί (νέφη) εμποδίζουν ένα μεγάλο μέρος της ανακλώμενης αυτής ακτινοβολίας να διαφύγει στο διάστημα και την επανεκπέμπει στη Γη. Η θερμότητα που συγκρατείται έτσι στην ατμόσφαιρα δημιουργεί τις απαραίτητες κλιματικές συνθήκες για τη ζωή στον πλανήτη. Το φαινόμενο αυτό, που αν δεν συνέβαινε η μέση θερμοκρασία της Γης θα ήταν περίπου -18° C, αποτελεί το «φυσικό φαινόμενο του θερμοκηπίου» και οφείλει την ονομασία του στην ομοιότητά του ως προς τον τρόπο λειτουργίας μ’ ένα θερμοκήπιο. Έτσι η μέση θερμοκρασία στον πλανήτη μας είναι 15° C, γεγονός που επιτρέπει την ανάπτυξη της ζωής.
Από τότε, όμως, που άρχισε να εντείνεται η εκβιομηχάνιση και πλήθυναν οι διάφορες δραστηριότητες του ανθρώπου που απαιτούν κατανάλωση ορυκτών καυσίμων (κάρβουνο, πετρέλαιο, φυσικό αέριο) άρχισε σταδιακά να αυξάνεται το ποσοστό του διοξειδίου του άνθρακα, του μεθανίου, του όζοντος της τροπόσφαιρας – των κατώτερων δηλαδή στρωμάτων της ατμόσφαιρας όπου το όζον θεωρείται ρύπος, αντίθετα απ’ ότι στη στρατόσφαιρα όπου είναι απαραίτητο – των οξειδίων του αζώτου και των χλωροφθορανθράκων. Όλα τα παραπάνω αέρια, γνωστά ως αέρια του θερμοκηπίου, λειτουργούν όπως το διαφανές περίβλημα ενός θερμοκηπίου, εντείνοντας το φυσικό φαινόμενο, δημιουργώντας δηλαδή ένα «ανθρωπογενές φαινόμενο του θερμοκηπίου» και αυξάνοντας σταδιακά τη μέση θερμοκρασία του πλανήτη. Στο γεγονός αυτό συνέβαλε και η καύση και αποψίλωση πολλών τροπικών δασών για μετατροπή τους σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις, και η γενικότερη συρρίκνωση των δασικών εκτάσεων σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η υπερθέρμανση του πλανήτη.
Κατά το διάστημα 1900 -1992 η μέση θερμοκρασία της επιφάνειας της Γης αυξήθηκε κατά 0,5°C έως 0,7° C, όσο δηλαδή αυξήθηκε τα τελευταία 10.000 χρόνια, ενώ η δεκαετία 1985 – 1995 είναι η θερμότερη που έχει καταγραφεί από το έτος 1850 που άρχισαν οι σχετικές μετρήσεις.
Ειδικότερα στην Ευρώπη, η μέση ετήσια θερμοκρασία κατά το διάστημα 1900 – 1992 αυξήθηκε από 8,3° σε 8,9° C.
Σύμφωνα με τους ειδικούς επιστήμονες, αν οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου συνεχιστούν με τον ίδιο ρυθμό, η θερμοκρασία του πλανήτη υπολογίζεται ότι θα αυξηθεί κατά 2 έως 6° C μέχρι το τέλος του 2100.
Οι επιπτώσεις από το ανθρωπογενές φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Η αύξηση αυτή της θερμοκρασίας της Γης, αναμένεται ότι θα προκαλέσει σημαντικές κλιματικές μεταβολές, που πιθανολογείται ότι θα επιφέρουν αλλαγές στο έδαφος, τη χλωρίδα και την πανίδα όλου του πλανήτη. Οι απόψεις, ωστόσο, των επιστημόνων διχάζονται ως προς το είδος των αλλαγών αυτών. Κατά την επικρατέστερη άποψη τα κυριότερα επακόλουθα πρόκειται να είναι:
τήξη των παγετώνων στους πόλους, που θα έχει ως συνέπεια την άνοδο της στάθμης των θαλασσών με κίνδυνο πολλές περιοχές της γης να βρεθούν κάτω από την επιφάνεια του νερού
μετατόπιση ορισμένων κλιματικών ζωνών και εξαφάνιση κάποιων άλλων, ένταση κλιματικών φαινομένων (έντονες βροχοπτώσεις, παρατεταμένη ξηρασία, μεγαλύτερης έντασης μουσώνες, σχηματισμός τυφώνων κλπ) και απότομη εναλλαγή τους, με ταυτόχρονη σταδιακή εξαφάνιση των δύο ενδιάμεσων εποχών (άνοιξης και φθινοπώρου)
εξάπλωση των ερήμων, απώλεια καλλιεργήσιμων εδαφών και ένταση του φαινομένου της λειψυδρίας, εξάλειψη ζωικών και φυτικών ειδών, ενδεχόμενη έλλειψη τροφίμων.
Κατά μια άλλη άποψη, λιγότερο επικρατέστερη, πολλές άγονες περιοχές του πλανήτη θα αποκτήσουν βλάστηση και θα μπορέσουν να μετατραπούν σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις και να αναπτυχθούν οικονομικά.
Αλλαγές στα αποθέματα σε νερό και τροφή, αύξηση των μολυσματικών ασθενειών, πλημμύρες σε παράκτιες περιοχές, είναι παραδείγματα πιθανών επιπτώσεων που μπορεί να επηρεάσουν έμμεσα την ανθρώπινη υγεία. Η αύξηση της θερμοκρασίας, οι καθιζήσεις και η υγρασία μπορούν να μεταβάλλουν την αφθονία και τη γεωγραφική εμβέλεια οργανισμών όπως τα κουνούπια και τα παράσιτα που αυτά φέρουν.
Σε γενικές γραμμές, οι φτωχοί άνθρωποι και οι φτωχές χώρες έχουν λιγότερες πιθανότητες να εξασφαλίσουν τα χρήματα και τους πόρους που χρειάζονται για την πρόληψη και τη θεραπεία προβλημάτων υγείας. Μεγαλύτερους κινδύνους θα διατρέξουν τα μικρά παιδιά και οι ηλικιωμένοι.
Η υπερθέρμανση και οι κλιματικές αλλαγές του πλανήτη στο παρελθόν, σημειωνόταν τις περισσότερες φορές πολύ αργά, επιτρέποντας στα φυτά και στα ζώα να προσαρμοστούν στο νέο κλίμα ή να μετακινηθούν κάπου αλλού. Ωστόσο, εάν η υπερθέρμανση στο μέλλον συμβεί τόσο γρήγορα όσο προβλέπουν πολλοί επιστήμονες, ίσως τα φυτά και τα ζώα να μη μπορέσουν να αντιδράσουν όσο γρήγορα απαιτείται ώστε να επιβιώσουν. Τα ωκεάνια οικοσυστήματα μπορεί επίσης να επηρεαστούν για τους ίδιους λόγους.
Πότε απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα αέρια του θερμοκηπίου;
Συμβάλουμε στην έκλυση αερίων του θερμοκηπίου, π.χ. διοξειδίου του άνθρακα, κάθε φορά που πραγματοποιούμαι κάποια καθημερινή μας δραστηριότητα που χρειάζεται ηλεκτρικό ρεύμα (ανάβουμε το φως, πλένουμε τα ρούχα…). Πως είναι δυνατόν; Ο ηλεκτρισμός προέρχεται από μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Στις περισσότερες από αυτές τις μονάδες χρησιμοποιείται κάρβουνο, πετρέλαιο ή φυσικό αέριο για την παραγωγή ενέργειας. Η καύση αυτών των ορυκτών καυσίμων παράγει αέρια του θερμοκηπίου. Κάθε φορά που ταξιδεύουμε με αυτοκίνητο καίμε βενζίνη, και προσθέτουμε αέρια του θερμοκηπίου.
Όταν τα εργοστάσια παράγουν όσα εμείς καταναλώνουμε και χρησιμοποιούμε καθημερινά, στέλνουν και αυτά αέρια του θερμοκηπίου στον αέρα, επειδή για τη λειτουργία τους χρησιμοποιούνται ορυκτά καύσιμα. Ο υπερκαταναλωτισμός μας λοιπόν συμβάλλει στην υπερθέρμανση του πλανήτη.
Πως αντιδρά η διεθνής κοινότητα;
Η αύξηση της θερμοκρασίας που έχει καταγραφεί, σε συνδυασμό με έντονα καιρικά φαινόμενα (καύσωνες, έντονες βροχοπτώσεις) από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, αποτέλεσε έναυσμα για την κινητοποίηση πολλών κυβερνήσεων χωρών και οργανισμών, ώστε να ληφθούν μέτρα για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Πραγματοποιήθηκαν για το σκοπό αυτό διασκέψεις, οι σημαντικότερες από τις οποίες είναι η Διάσκεψη του Σούντσβαλ στη Σουηδία το 1990, η Διάσκεψη του Ρίο στη Βραζιλία το 1992 και η Διάσκεψη του Βερολίνου το 1994. Ακόμη, το 1988 συστάθηκε, υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού και του προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το περιβάλλον, το διακυβερνητικό Γραφείο για τις Κλιματικές Αλλαγές (ΒICC), αποτελούμενο από επιστήμονες που μελετούν την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, με σκοπό να ενημερώνονται οι κυβερνήσεις όλων των χωρών για την εξέλιξη του φαινομένου του θερμοκηπίου.
Στη διάσκεψη του Ρίο το 1992, στην οποία έλαβαν μέρος πάνω από 175 κράτη, υπογράφτηκε πλαίσιο συμφωνίας για τις κλιματικές αλλαγές, σύμφωνα με το οποίο τα κράτη που ευθύνονται για την εκπομπή αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου πρέπει να μειώσουν σταδιακά τις εκπομπές αυτών στα επίπεδα του 1990. Για τη συνολικότερη αντιμετώπιση του φαινομένου, η πλειονότητα των ειδικών θεωρεί ότι είναι απαραίτητη η συνεργασία κρατών και επιστημόνων σε παγκόσμιο επίπεδο, η σωστή εφαρμογή των κατάλληλων μέτρων για τη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου, η ορθολογική χρήση της ενέργειας και η επέκταση της αξιοποίησης ήπιων μορφών ενέργειας, ώστε να μειωθεί η κατανάλωση ορυκτών καυσίμων.
Η παγκόσμια συνθήκη του ΚΙΟΤΟ που στοχεύει στην καταπολέμηση του φαινομένου του θερμοκηπίου, θέτοντας περιορισμούς στην έκλυση βλαβερών αερίων τα οποία θεωρούνται υπεύθυνα για τις κλιματολογικές αλλαγές του πλανήτη, υπογράφηκε από τις περισσότερες χώρες του κόσμου. Δυστυχώς δεν υπογράφτηκε από χώρες όπως οι ΗΠΑ, με μεγάλη βιομηχανική ανάπτυξη. Αν και είχε συμφωνηθεί από το 1997, η συνθήκη του Κιότο τέθηκε σε εφαρμογή επίσημα το Φεβρουάριο του 2005.
Πρόκειται για την πρώτη συνθήκη που έχει νομική δέσμευση για τον περιορισμό των αερίων που προέρχονται από 35 βιομηχανικές χώρες και τα οποία δημιουργούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Σύμφωνα με τη συνθήκη οι χώρες αυτές έχουν διορία 7 ετών για να περιορίσουν τις εκπομπές αερίων κατά 5% χαμηλότερα από τα επίπεδα του 1990 που είναι το έτος βάσης.
Σίγουρα το θέμα δεν είναι μόνο περιβαλλοντολογικό αλλά κυρίως πολιτικό και αξίζει τον κόπο οι πολίτες να είμαστε πληροφορημένοι για τους ευέλικτους μηχανισμούς του Κιότο (εμπορία ρύπων κ.α.)
Η χώρα μας υποσχέθηκε το 2012 αύξηση ρύπων μέχρι 25% σε σύγκριση με το 1990.
Το γεγονός όμως ότι οι χώρες που παράγουν το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου, όπως για παράδειγμα οι ΗΠΑ, δε μετέχουν στο πρωτόκολλο του Κιότο, μας υποχρεώνει όχι μόνο σαν άτομα να αλλάξουμε στάση ζωής, για την αντιμετώπιση του φαινομένου, αλλά και να πάρουμε θέση βλέποντας το θέμα σε όλες του τις διαστάσεις.
Επιμέλεια: Ευγενία Δ. Μαυροπούλου
